4. METTAGŪSUTTANIDDESO – DIỄN GIẢI KINH METTAGŪ

(V) Câu hỏi của thanh niên Mettagu

Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ (iccāyasmā mettagū) maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ kuto nu dukkhā samudāgatā ime ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

(Tôn giả Mettagū nói rằng:) “Thưa đức Thế Tôn, tôi hỏi ngài. Xin ngài hãy trả lời tôi về điều này. Tôi nghĩ rằng ngài là bậc đã đạt được sự hiểu biết, có bản thân đã được tu tập. Từ đâu mà các khổ này đã được khởi lên, bất kể loại nào ở thế gian, với nhiều hình thức?”

Mettagu:

1049. Tôn giả Mêt-ta-gu:

Con xin hỏi Thế Tôn,

Mong Thế Tôn trả lời,

Vấn đề con đã hỏi,

Con nghĩ Ngài hiền trí,

Tự ngã đã tu tập,

Từ đâu, ở trong đời,

Ðau khổ này khởi lên,

Với nhiều loại như vậy?

(Kinh Tập, chương V)

Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metan ti – Pucchāmī ti tisso pucchā: adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā.

Katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhanto hoti, vimatipakkhanto dveḷhakajāto evaṃ nu kho na nu kho kiṃ nu kho kathaṃ nu khoti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.

Aparāpi tisso pucchā: manussapucchā amanussapucchā nimmitapucchā.

Katamā manussapucchā? Manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, bhikkhū pucchanti, bhikkhuṇiyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno pucchanti, khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti, gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti. Ayaṃ manussapucchā.

Katamā amanussapucchā? Amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, nāgā pucchanti, supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti, gandhabbā pucchanti, mahārājāno pucchanti, indā pucchanti, brahmāno pucchanti, devā pucchanti. Ayaṃ amanussapucchā.

Katamā nimmitapucchā? Yaṃ bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ ahīnindriyaṃ, so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchati, bhagavā vissajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.

Aparāpi tisso pucchā: attatthapucchā, paratthapucchā, ubhayatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā: diṭṭhadhammikatthapucchā, samparāyikatthapucchā, paramatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā: anavajjatthapucchā, nikkilesatthapucchā, vodānatthapucchā. Aparāpi tisso pucchā: atītā pucchā, anāgatā pucchā, paccuppannā pucchā. Aparāpi tisso pucchā: ajjhattapucchā, bahiddhāpucchā, ajjhattabahiddhāpucchā. Aparāpi tisso pucchā: kusalapucchā, akusalapucchā, abyākatapucchā. Aparāpi tisso pucchā: khandhapucchā, dhātupucchā, āyatanapucchā. Aparāpi tisso pucchā: satipaṭṭhānapucchā, sammappadhānapucchā, iddhipādapucchā. Aparāpi tisso pucchā: indriyapucchā, balapucchā, bojjhaṅgapucchā. Aparāpi tisso pucchā: maggapucchā, phalapucchā, nibbānapucchā.

Pucchāmi tan ti pucchāmi taṃ, yācāmi taṃ, ajjhesāmi taṃ, pasādemi taṃ, kathayassu me ’ti – pucchāmi taṃ. Bhagavā ti gāravādhivacanametaṃ —pe— sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavā ’ti – pucchāmi taṃ bhagavā. Brūhi metan ti brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehī ’ti – pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ. Iccāyasmā mettagū ti – Iccā ti padasandhi —pe— iccāyasmā mettagū.

Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattan ti vedagū ’ti taṃ maññāmi, bhāvitatto ’ti taṃ maññāmi, [evaṁ maññāmi ] evaṃ jānāmi, evaṃ ājānāmi, evaṃ vijānāmi, evaṃ paṭivijānāmi, evaṃ paṭivijjhāmi. Vedagū bhāvitatto ti kathaṃ bhagavā vedagū? Vedo vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ, paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ —pe— dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi, bhagavā tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato, – – antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo – doso – moho – māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā:  

1. “Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā)

samaṇānaṃ yānipatthi brāhmaṇānaṃ

sabbavedanāsu vītarāgo

sabbaṃ vedamaticca vedagū so ”ti. Evaṃ bhagavā vedagū.

1. (Đức Thế Tôn nói: “Này Sabhiya,) vị đã hiểu rõ toàn bộ các loại kiến thức thuộc về các Sa-môn, thuộc về các Bà-la-môn, vị đã xa lìa sự luyến ái ở tất cả các cảm thọ, vị đã vượt qua mọi kiến thức, vị ấy là ‘bậc đã đạt được sự hiểu biết.”

Đức Thế Tôn là bậc đã đạt được sự hiểu biết nghĩa là như vậy.

Kathaṃ bhagavā bhāvitatto? Bhagavā bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño bhāvitasatipaṭṭhāno bhāvitasammappadhāno bhāvitaiddhipādo bhāvitaindriyo bhāvitabalo bhāvitabojjhaṅgo bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho, dukkhaṃ tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ, aparitto mahanto gambhīro appameyyo duppariyogāḷho pahūtaratano sāgarūpamo chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti.

Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā —pe— Ghānena gandhaṃ ghāyitvā —pe— Jivhāya rasaṃ sāyitvā —pe— Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā —pe— Manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti, na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno

Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā —pe— Ghānena gandhaṃ ghāyitvā —pe— Jivhāya rasaṃ sāyitvā —pe— Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā —pe— Manasā dhammaṃ viññāya manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Manasā yeva kho pana dhammaṃ viññāya amanāpaṃ na maṅku hoti, appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.

Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpāmanāpesu rūpesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā —pe— Manasā dhammaṃ viññāya manāpāmanāpesu dhammesu ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṃṭhitaṃ suvimuttaṃ.

Cakkhunā rūpaṃ disvā rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Sotena saddaṃ sutvā —pe— Manasā dhammaṃ viññāya rajanīye na rajjati, dosanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Diṭṭhe diṭṭhamatto sute sutamatto mute mutamatto viññāte viññātamatto, diṭṭhe na lippati, sute na lippati, mute na lippati, viññāte na lippati. Diṭṭhe anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati. Sute –pe– Mute —pe— Viññāte anupayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādīkatena cetasā viharati.

Saṃvijjati bhagavato cakkhu passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato sotaṃ, suṇāti bhagavā sotena saddaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato ghānaṃ, ghāyati bhagavā ghānena gandhaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato jivhā, sāyati bhagavā jivhāya rasaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato kāyo, phusati bhagavā kāyena phoṭṭhabbaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato mano, vijānāti bhagavā manasā dhammaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā.

Cakkhuṃ rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammuditaṃ, taṃ bhagavato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Sotaṃ saddārāmaṃ saddarataṃ saddasammuditaṃ —pe— Ghānaṃ gandhārāmaṃ gandharataṃ gandhasammuditaṃ —pe— Jivhā rasārāmā rasaratā rasasammuditā, sā bhagavato3 dantā guttā rakkhitā saṃvutā, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Kāyo phoṭṭhabbārāmo phoṭṭhabbarato phoṭṭhabbasammudito —pe— Mano dhammārāmo dhammarato dhammasammudito so bhagavato3 danto gutto rakkhito saṃvuto, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.

2. Dantaṃ nayanti samitiṃ dantaṃ rājābhirūhati, danto seṭṭho manussesu yotivākyaṃ titikkhati.

2. Người ta đưa (ngựa) đã được rèn luyện đến nơi tụ hội. Đức vua cỡi lên (ngựa) đã được rèn luyện. Người đã được rèn luyện chịu đựng lời mắng nhiếc là hạng nhất giữa loài người.

3. Varamassatarā dantā ājānīyā ca sindhavā, kuñjarā ca mahānāgā attadantā tato varaṃ.

3. Cao quý thay những con lừa đã được thuần hóa, những con ngựa Sindhu thuần chủng, và những con voi thuộc loài khổng tượng, người đã tự rèn luyện bản thân là cao quý hơn cả.

4. Na hi etehi yānehi gaccheyya agataṃ disaṃ, yathāttanā sudantena danto dantena gacchati.

4. Bởi vì chẳng phải nhờ vào những cỗ xe ấy mà có thể đi đến nơi chưa đi đến (Niết Bàn), như là nhờ vào bản thân đã khéo được rèn luyện. Do nhờ đã được rèn luyện mà người đã được rèn luyện đi đến (Niết Bàn).

5. Vidhāsu na vikampanti vippamuttā punabbhavā, dantabhūmiṃ anuppattā te loke vijitāvino.

5. Các vị không dao động ở các trạng thái kiêu mạn, đã được thoát khỏi việc sanh ra lần nữa, đã đạt đến lãnh vực của các bậc đã được rèn luyện, các vị ấy là những người chiến thắng ở thế gian.

6. Yassindriyāni bhāvitāni ajjhattañca bahiddhā ca sabbaloke, nibbijjha imaṃ parañca lokaṃ kālaṃ kaṅkhati bhāvitatto sadanto ”ti. Evaṃ bhagavā bhāvitatto.

6. Vị nào có các giác quan đã được tu tập, ở nội phần, ở ngoại phần, và ở toàn thể thế gian, sau khi thấu triệt đời này và đời sau, vị có bản thân đã được tu tập chờ đợi thời điểm, vị ấy là đã được huấn luyện.”

Maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ kuto nu dukkhā samudāgatā ime ti – Kuto nū ti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhapucchā anekaṃsapucchā: evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho ’ti – kuto nu.

Dukkhā ti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ tiracchānadukkhaṃ pettivisayadukkhaṃ mānusikaṃ dukkhaṃ gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ jātassupanibandhanaṃ dukkhaṃ jātassa parādheyyataṃ dukkhaṃ attūpakkamaṃ dukkhaṃ parūpakkamaṃ dukkhaṃ dukkhadukkhaṃ saṅkhāradukkhaṃ viparināmadukkhaṃ, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍaho jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utuparināmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasiriṃsapasamphassānaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ pitumaraṇaṃ dukkhaṃ bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ bhaginīmaraṇaṃ dukkhaṃ puttamaraṇaṃ dukkhaṃ dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ ñātivyasanaṃ dukkhaṃ [rogabyasanaṃ dukkhaṃ ] bhogavyasanaṃ dukkhaṃ sīlavyasanaṃ dukkhaṃ diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati. Kammasannissito vipāko, vipākasannissitaṃ kammaṃ, nāmasannissitaṃ rūpaṃ, rūpasannissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā.

Ime dukkhā kuto samudāgatā, kuto jātā, kuto sañjātā kuto nibbattā kuto abhinibbattā kuto pātubhūtā kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavāti imesaṃ dukkhānaṃ mūlaṃ pucchati, hetuṃ pucchati, nidānaṃ pucchati, sambhavaṃ pucchati, pabhavaṃ pucchati, samuṭṭhānaṃ pucchati, āhāraṃ pucchati, ārammaṇaṃ pucchati, paccayaṃ pucchati, samudayaṃ pucchati, papucchati yācati ajjhesati pasādetī ’ti – kuto nu dukkhā samudāgatā ime.

Ye keci lokasmiṃ anekarūpā ti – Ye kecī ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ye kecī ’ti. Lokasmin ti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpā ti anekavidhā nānappakārā dukkhā ’ti – ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

Tenāha so brāhmaṇo:

“Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ (iccāyasmā mettagū)

maññāmi taṃ vedaguṃ bhāvitattaṃ,

kuto nu dukkhā samudāgatā ime

ye keci lokasmiṃ anekarūpā ”ti.

Vì thế, vị Bà-la-môn ấy đã nói rằng:

(Tôn giả Mettagū nói rằng:) “Thưa đức Thế Tôn, tôi hỏi ngài. Xin ngài hãy trả lời tôi về điều này. Tôi nghĩ rằng ngài là bậc đã đạt được sự hiểu biết, có bản thân đã được tu tập. Từ đâu mà các khổ này đã được khởi lên, bất kể loại nào ở thế gian, với nhiều hình thức?”

Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā) taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ, upadhinidānā pabhavanti dukkhā ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,) quả thật ngươi đã hỏi Ta về nguồn sanh khởi của khổ. Ta sẽ tuyên thuyết về điều ấy cho ngươi theo như điều Ta nhận biết. Các khổ phát khởi đều có căn nguyên là mầm tái sanh, bất kể loại nào ở thế gian, với nhiều hình thức.Thế Tôn:

1050. Thế Tôn trả lời rằng:

Hỡi này Mêt-ta-gu,

Ông hỏi ta vấn đề,

Sanh khởi của khổ đau,

Ta sẽ nói cho Ông,

Như Ta đã được biết,

Chính do duyên sanh y,

Nên khổ được khởi lên,

Với nhiều loại như vậy,

Khác biệt ở trong đời.

(Kinh Tập, chương V)

Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasī ti – Dukkhassā ti jātidukkhassa jarādukkhassa vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavaṃ apucchasī ti dukkhassa mūlaṃ pucchasi, hetuṃ pucchasi, nidānaṃ pucchasi, sambhavaṃ pucchasi, pabhavaṃ pucchasi, samuṭṭhānaṃ pucchasi, āhāraṃ pucchasi, ārammaṇaṃ pucchasi, paccayaṃ pucchasi, samudayaṃ pucchasi, yācasi ajjhesasi pasādesī ’ti – dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi.

Mettagūti bhagavā ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavā ti gāravādhivacanametaṃ —pe— sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavā ’ti – mettagūti bhagavā.

Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānan ti – Tan ti dukkhassa mūlaṃ pavakkhāmi, hetuṃ pavakkhāmi, nidānaṃ pavakkhāmi, sambhavaṃ pavakkhāmi, pabhavaṃ pavakkhāmi, samuṭṭhānaṃ pavakkhāmi, āhāraṃ pavakkhāmi, ārammaṇaṃ pavakkhāmi, paccayaṃ pavakkhāmi, samudayaṃ pavakkhāmi, ācikkhissāmi desissāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsissāmī ’ti – taṃ te pavakkhāmi.

Yathā pajānan ti yathā pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadānena na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ taṃ kathayissāmī ’ti – taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ.

Upadhinidānā pabhavanti dukkhā ti – Upadhī ti dasa upadhī: taṇhūpadhi diṭṭhūpadhi kilesūpadhi kammūpadhi duccaritūpadhi, āhārūpadhi paṭighūpadhi, catasso upādinnadhātuyo upadhī, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhī, chaviññāṇakāyaṃ upadhī, sabbampi dukkhaṃ dukkhamanatthena upadhi, ime vuccanti dasa upadhī. Dukkhā ti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ —pe— diṭṭhivyasanaṃ dukkhaṃ. Yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati, kammanissitaṃ vipākaṃ, vipākanissitaṃ kammaṃ, nāmanissitaṃ rūpaṃ, rūpanissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ, byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ alenaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ, ime vuccanti dukkhā. Ime dukkhā upadhinidānā upadhihetukā upadhipaccayā upadhikāraṇā honti, pabhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti pātubhavantī ’ti – upadhinidānā pabhavanti dukkhā.

Ye keci lokasmiṃ anekarūpā ti – Ye kecī ti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ‘ye kecī ’ti. Lokasmin ti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpā ti anekavidhā nānappakārā dukkhā ’ti – ye keci lokasmiṃ anekarūpā.

Tenāha bhagavā:

“Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi (mettagūti bhagavā) taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ

upadhinidānā pabhavanti dukkhā ye keci lokasmiṃ anekarūpā ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,) quả thật ngươi đã hỏi Ta về nguồn sanh khởi của khổ. Ta sẽ tuyên thuyết về điều ấy cho ngươi theo như điều Ta nhận biết. Các khổ phát khởi đều có căn nguyên là mầm tái sanh, bất kể loại nào ở thế gian, với nhiều hình thức.”

Yo ve avidvā upadhiṃ karoti punappunaṃ dukkhamupeti mando tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā

dukkhassa jātippabhavānupassī.

“Thật vậy, kẻ nào, (do) không biết, rồi tạo ra mầm tái sanh, là kẻ ngu, (sẽ) đi đến khổ lần này rồi lần khác. Vì thế, người có sự quán xét về sự sanh ra và phát khởi của khổ, trong khi biết, không nên tạo ra mầm tái sanh.”

1051. Những ai vì vô minh,

Tác thành các sanh y,

Kẻ ngu tạo đau khổ,

Tiếp tục được sanh khởi,

Do vậy kẻ hiểu biết,

Không nên tạo sanh y,

Vì thấy sự sanh khởi,

Của sanh và đau khổ.

(Kinh Tập, chương V)

Yo ve avidvā upadhiṃ karotī ti – Yo ti yo yādiso yathāyutto yathāvihito yathāpakāro yaṃṭhānappatto yaṃdhammasamannāgato khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā. Avidvā ti avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppañño. Upadhiṃ karotī ti taṇhūpadhiṃ karoti, diṭṭhūpadhiṃ karoti, kilesūpadhiṃ karoti, kammūpadhiṃ karoti, duccaritūpadhiṃ karoti, āhārūpadhiṃ karoti, paṭighūpadhiṃ karoti, catasso upādinnadhātuyo upadhiṃ karoti, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ karoti, chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ karoti, janeti sañjaneti nibbattetī ’ti – yo ve avidvā upadhiṃ karoti.

Punappunaṃ dukkhamupeti mando ti [punappunaṁ dukkhamupetīti ] punappunaṃ jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ eti samupeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisati. Mando ti mando moho avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppañño ’ti – punappunaṃ dukkhamupeti mando.

Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā ti – Tasmā ti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā tannidānā evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno upadhīsū ’ti – tasmā. Pajānan ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, ‘sabbe saṅkhārā aniccā ’ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, ‘sabbe saṅkhārā dukkhā ’ti —pe— ‘sabbe dhammā anattā ’ti —pe— ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman ’ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. Upadhiṃ na kayirā ti taṇhūpadhiṃ na kareyya, diṭṭhūpadhiṃ na kareyya, kilesūpadhiṃ na kareyya, kammūpadhiṃ na kareyya, duccaritūpadhiṃ na kareyya, āhārūpadhiṃ na kareyya, paṭighūpadhiṃ na kareyya, catasso upādinnadhātuyo upadhiṃ na kareyya, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhiṃ na kareyya, chaviññāṇakāyaṃ upadhiṃ na kareyya, na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyyā ’ti – tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā.

Dukkhassā ti jātidukkhassa jarādukkhassa vyādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavānupasasī ti dukkhassa mūlānupassī hetānupassī nidānānupassī sambhavānupassī pabhavānupassī samuṭṭhānānupassī āhārānupassī ārammaṇānupassī paccayānupassī samudayānupassī. Anupassanā vuccati paññāya paññī pajānanā —pe— amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Imāya anupassanāya paññāya upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannāgato, so vuccati anupassī ’ti – dukkhassa jātippabhavānupassī.

Tenāha bhagavā:

“Yo ve avidvā upadhiṃ karoti punappunaṃ dukkhamupeti mando tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā dukkhassa jātippabhavānupassī ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

“Thật vậy, kẻ nào, (do) không biết, rồi tạo ra mầm tái sanh, là kẻ ngu, (sẽ) đi đến khổ lần này rồi lần khác. Vì thế, người có sự quán xét về sự sanh ra và phát khởi của khổ, trong khi biết, không nên tạo ra mầm tái sanh.”

Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañca taṃ me munī sādhu viyākarohi tathā hi te vidito esa dhammo.

“Điều nào chúng tôi đã hỏi ngài, ngài đã giải thích cho chúng tôi. Chúng tôi hỏi ngài điều khác, vậy xin ngài hãy trả lời điều ấy. Làm thế nào các bậc sáng trí vượt qua dòng lũ, sanh và già, sầu muộn và than vãn? Thưa bậc hiền trí, xin ngài hãy khéo léo giảng rõ điều ấy cho tôi, bởi vì pháp này đã được ngài biết đúng theo bản thể.”

Mettagu:

1052. Ðiều chúng con đã hỏi,

Ngài đã đáp chúng rồi,

Nay xin hỏi câu khác,

Mong Ngài giải đáp cho,

Thế nào bậc Hiền trí,

Vượt khỏi dòng nước mạnh,

Vượt khỏi sanh và già,

Cùng sầu muộn than khóc,

Mong rằng bậc ẩn sĩ,

Hãy khéo trả lời con,

Ðúng như Ngài đã biết,

Pháp nhĩ là như vậy?

(Kinh Tập, chương V)

Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no ti yaṃ taṃ apucchimha ayācimha ajjhesimha pasādimha. Akittayī no ti kittitaṃ ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ paṭṭhapitaṃ vivaritaṃ vibhattaṃ uttānīkataṃ pakāsitan ’ti – yaṃ taṃ apucchimha akittayī no.

Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhī ti aññaṃ taṃ pucchāma, aññaṃ taṃ yācāma, aññaṃ taṃ ajjhesāma, aññaṃ taṃ pasādema, uttariṃ taṃ pucchāma. Tadiṅga brūhī ti taṃ iṅgha brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehī ’ti – aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi.

Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañcā ti – Kathannū ti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhapucchā anekaṃsapucchā: ‘evannu kho na nu kho kiṃ nu kho kathannu kho ’ti – kathannu. Dhīrā ti dhīrā paṇḍitā paññāvanto buddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvino. Oghan ti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Jātī ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jarā ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko. Soko ti ñātivyasanena vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa sīlavyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko antodāho antoparidāho cetaso parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ.

Paridevo ti ñātivyasanena vā phuṭṭhassa bhogavyasanena vā phuṭṭhassa rogavyasanena vā phuṭṭhassa sīlavyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhivyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena vā vyasanena samannāgatassa aññataraññatarena vā dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācā palāpo vippalāpo lālappo lālappanā lālāppitattaṃ.

Kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañcā ti dhīrā kathaṃ oghañca jātiñca jarañca dukkhañca sokaparidevañca taranti uttaranti pataranti samatikkamanti vītivattantī ’ti – kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañca.

Taṃ me munī sādhu viyākarohī ti – Tan ti yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ pasādemi. Munī ti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, yā paññā pajānanā —pe— amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā tena ñāṇena samannāgato muni monappatto.

Tīṇi moneyyāni: kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ. Katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇaṃ ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgappahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṃkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.

Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇaṃ ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgappahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgappahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāsaṃkhāranirodho tatiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ vacīmoneyyaṃ.

Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇaṃ ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgappahānaṃ manomoneyyaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ manomoneyyaṃ.  

7. “Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ, muniṃ moneyyasampannaṃ āhu sabbappahāyinaṃ.

7. (Chư Phật) đã nói bậc hiền trí về thân, bậc hiền trí về khẩu, bậc hiền trí về ý, bậc không còn lậu hoặc, bậc hiền trí thành tựu hiền trí hạnh là bậc có sự dứt bỏ tất cả.

8. Kāyamuniṃ vācāmuniṃ manomunimanāsavaṃ, muniṃ moneyyasampannaṃ āhu ninhātapāpakan ”ti.

8. (Chư Phật) đã nói bậc hiền trí về thân, bậc hiền trí về khẩu, bậc hiền trí về ý, bậc không còn lậu hoặc, bậc hiền trí thành tựu hiền trí hạnh là bậc có điều ác đã được rửa sạch.

Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā. Cha munino: agāramunino anagāramunino sekhamunino asekhamunino paccekamunino munimunino.

Katame agāramunino? Ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā, ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.

9. “Na monena muni hoti mūḷharūpo aviddasu, yo ca tulaṃva paggayha varamādāya paṇḍito.

9. Kẻ có dáng vẻ khờ khạo, ngu dốt, dầu với trạng thái im lặng cũng không trở thành bậc hiền trí. Nhưng người nào, tựa như người nắm lấy cái cân rồi chọn lấy vật quý giá, là người sáng suốt.

10. Pāpāni parivajjeti sa munī tena so muni, yo munāti ubho loke muni tena pavuccati.

10. Người lánh xa hẳn các điều ác, người ấy là bậc hiền trí, do việc ấy người ấy trở thành bậc hiền trí. Người nào hiểu rõ cả hai thế giới, do việc ấy được gọi là bậc hiền trí.  

11. Asataṃ satañca ñatvā dhammaṃ ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke, devamanussehi pūjito yo saṅgajālamaticca so munī ”ti.

11. Vị đã biết được bản chất của những kẻ xấu và của những người tốt, nội phần và ngoại phần, ở tất cả thế gian, vị được tôn vinh bởi chư Thiên và nhân loại, vị đã vượt qua sự quyến luyến và mạng lưới (tham ái và tà kiến), vị ấy là bậc hiền trí.”

Sādhu viyākarohī ti taṃ sādhu ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehī ’ti – taṃ me munī sādhu viyākarohi.

Tathā hi te vidito esa dhammo ti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammo ’ti – tathā hi to vidito esa dhammo.

Tenāha so brāhmaṇo:

“Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi, kathannu dhīrā vitaranti oghaṃ jātijaraṃ sokapariddavañca, taṃ me munī sādhu viyākarohi tathā hi te vidito esa dhammo ”ti.

Vì thế, vị Bà-la-môn ấy đã nói rằng:

“Điều nào chúng tôi đã hỏi ngài, ngài đã giải thích cho chúng tôi.

Chúng tôi hỏi ngài điều khác, vậy xin ngài hãy trả lời điều ấy.

Làm thế nào các bậc sáng trí vượt qua dòng lũ,

sanh và già, sầu muộn và than vãn?

Thưa bậc hiền trí, xin ngài hãy khéo léo giảng rõ điều ấy cho tôi,

bởi vì pháp này đã được ngài biết đúng theo bản thể.”

Kittayissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā) diṭṭhe dhamme anitīhaṃ yaṃ viditvā sato caraṃ tare loke visattikaṃ.

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,)

Ta sẽ giải thích cho ngươi Giáo Pháp,

về pháp đã được thấy, không phải do nghe nói lại.

Sau khi hiểu pháp ấy, vị có niệm, trong khi sống,

có thể vượt qua sự vướng mắc ở thế gian.”

Thế Tôn:

1053. Thế Tôn trả lời rằng:

Hỡi này Mêt-ta-gu,

Ta sẽ nói cho Ông,

Pháp thiết thực hiện tại,

Không do trao truyền lại,

Sau khi biết pháp ấy,

Vị ấy sống chánh niệm,

Vượt tham ái ở đời.

(Kinh Tập, chương V)

Kittayissāmi te dhamman ti – Dhamman ti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ savyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni sattabojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ kittayissāmi, ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsessāmī ’ti – kittayissāmi te dhammaṃ. Mettagūti bhagavā ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.

Diṭṭhe dhamme anitīhan ti – Diṭṭhe dhamme ti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme, ‘sabbe saṅkhārā aniccā ’ti —pe— yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme ’ti evampi ‘diṭṭhe dhamme.’

Athavā dukkhe diṭṭhe dukkhaṃ kittayissāmi, samudaye diṭṭhe samudayaṃ kittayissāmi, nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kittayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kittayissāmī ’ti evampi ‘diṭṭhe dhamme.’ Athavā diṭṭhe dhamme sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opanayikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhī ’ti evampi ‘diṭṭhe dhamme.’ Anitīhan ti na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakhantiyā sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhaṃ dhammaṃ, taṃ kathayissāmī ’ti – diṭṭhe dhamme anitīhaṃ.

Yaṃ viditvā sato caran ti yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘sabbe saṅkhārā aniccā ’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘sabbe saṅkhārā dukkhā ’ti —pe— ‘sabbe dhammā anattā ’ti —pe— ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman ’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Sato ti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato —pe— so vuccati ‘sato.’ Caran ti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpento ’ti – yaṃ viditvā sato caraṃ.

Tare loke visattikan ti visattikā vuccati taṇhā, ‘yo rāgo sārāgo —pe— abhijjhā lobho akusalamūlaṃ.Visattikā ti kenaṭṭhena visattikā? Visatāti visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā. Visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṃsāyaṃ sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā rūpadhātuyā arūpadhātuyā kāmabhave rūpabhave arūpabhave –– saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave, ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave, atīte anāgate paccuppanne, diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthātā ’ti – visattikā. Loke ti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare loke visattikan ti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyā ’ti – tare loke visattikaṃ.

Tenāha bhagavā: “Kittiyissāmi te dhammaṃ (mettagūti bhagavā) diṭṭhe dhamme anitīhaṃ yaṃ viditvā sato caraṃ tare loke visattikan ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,)

Ta sẽ giải thích cho ngươi Giáo Pháp,

về pháp đã được thấy, không phải do nghe nói lại.

Sau khi hiểu pháp ấy, vị có niệm, trong khi sống,

có thể vượt qua sự vướng mắc ở thế gian.”

Taṃ cāhaṃ abhinandāmi mahesi dhammamuttamaṃ yaṃ viditvā sato caraṃ tare loke visattikaṃ.

“Và tôi thích thú về điều ấy,

thưa bậc đại ẩn sĩ, về Giáo Pháp tối thượng ấy.

Sau khi hiểu pháp ấy, vị có niệm, trong khi sống,

có thể vượt qua sự vướng mắc ở thế gian.”

Mettagu:

1054. Thưa bậc Ðại ẩn sĩ,

Con hết sức hoan hỷ,

Chánh pháp vô thượng ấy,

Sau khi biết pháp ấy,

Sống gìn giữ chánh niệm,

Vượt tham ái ở đời.

(Kinh Tập, chương V)

Taṃ cāhaṃ abhinandāmī ti – Tan ti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhiṃ. Abhinandāmī ti nandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi yācāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmī ’ti – tañcāhaṃ abhinandāmi.  

Mahesi dhammamuttaman ti – Mahesī ti mahesi bhagavā, mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesī ’ti mahesi, mahantaṃ samādhikkhandhaṃ – mahantaṃ paññākkhandhaṃ – mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ – mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esi gavesi pariyesī ’ti – mahesi.

Mahato tamokāyassa padālanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato taṇhāsallassa abbūhanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato diṭṭhisaṅghāṭassa viniveṭhanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato mānadhajassa pātanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato abhisaṅkhārassa vūpasamaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato oghassa nittharaṇaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato bhārassa nikkhepanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato saṃsāravaṭṭassa ucchedaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato santāpassa nibbāpanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahante satipaṭṭhāne – mahante sammappadhāne – mahante iddhipāde – mahantāni indriyāni – mahantāni balāni – mahante bojjhaṅge – mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ – mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. Mahesakkhehi vā sattehi esito gavesito pariyesito ‘kahaṃ buddho, kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho’ ti – mahesi.

Dhammamuttaman ti dhammamuttamaṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ, yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Uttaman ti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhamman ’ti – mahesi dhammamuttamaṃ.

Yaṃ viditvā sato caran ti yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘sabbe saṅkhārā aniccā ’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘sabbe saṅkhārā dukkhā ’ti –pe– ‘sabbe dhammā anattā ’ti —pe— ‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamman ’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Sato ti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu vedanānupassanā –pe– citte cittānupassanā –pe– dhamme dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, so vuccati sato. Caran ti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento ’ti – yaṃ viditvā sato caraṃ.

Tare loke visattikan ti visattikā vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo —pe—, abhijjhā lobho akusalamūlaṃ.Visattikā ti kenaṭṭhena visattikā? —pe— visaṭā vitthatā ’ti – visattikā. Loke ti apāyaloke —pe— āyatanaloke. Tare loke visattikan ti loke vesā visattikā lokevetaṃ visattikaṃ sato tareyya, uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyā ’ti – tare loke visattikaṃ.

Tenāha so brāhmaṇo: “Taṃ cāhaṃ abhinandāmi mahesi dhammamuttamaṃ, yaṃ viditvā sato caraṃ tare loke visattikan ”ti.

Vì thế, vị Bà-la-môn ấy đã nói rằng:

“Và tôi thích thú về điều ấy,

thưa bậc đại ẩn sĩ, về Giáo Pháp tối thượng ấy.

Sau khi hiểu pháp ấy, vị có niệm, trong khi sống,

có thể vượt qua sự vướng mắc ở thế gian.”

Yaṃ kiñci sampajānāsi (mettagūti bhagavā) uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,) bất cứ điều gì mà ngươi tự mình nhận biết, bên trên, bên dưới, luôn cả bề ngang và khoảng giữa, ngươi hãy xua đi sự vui thích, sự chấp chặt, và tâm thức liên quan đến các pháp ấy; không nên trụ lại ở hữu.”

Thế Tôn:

1055. Thế Tôn đáp lại rằng:

Hỡi này Mêt-ta-gu,

Phàm Ông rõ biết gì,

Trên dưới, ngang ở giữa,

Hãy từ bỏ hoan hỷ,

Hãy từ bỏ trú xứ,

Chớ để cho ý thức,

An trú trên sanh hữu.

(Kinh Tập, chương V)

Yaṃ kiñci sampajānāsī ti yaṃ kiñci pajānāsi ājānāsi vijānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasī ’ti – yaṃ kiñci sampajānāsi. Mettagūti bhagavā ti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavā ti gāravādhivacanametaṃ —pe— sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavā ’ti – mettagūti bhagavā.

Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe ti – Uddhaṃ vuccati anāgataṃ, adho vuccati atītaṃ, tiriyaṃcāpi majjhe ti paccuppannaṃ. Uddhan ti devaloko, adho ti nirayaloko, tiriyañ cāpi majjhe ti manussaloko. Athavā uddhan ti kusalā dhammā, adho ti akusalā dhammā, tiriyaṃ cāpi majjhe ti abyākatā dhammā. Uddhan ti arūpadhātu, adho ti kāmadhātu, tiriyaṃ cāpi majjhe ti rūpadhātu. Uddhan ti sukhā vedanā, adho ti dukkhā vedanā, tiriyaṃ cāpi majjhe ti adukkhamasukhā vedanā. Uddhan ti uddhaṃ pādatalā, adho ti adho kesamatthakā, tiriyaṃ cāpi majjhe ti vemajjhe ’ti – uddhaṃ adho tiriyaṃ cāpi majjhe.

Etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe ti – Etesū ti ācikkhitesu desitesu paññapitesu paṭṭhapitesu vivaritesu vibhajitesu uttānīkatesu pakāsitesu. Nandi vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo —pe— abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Nivesanan ti dve nivesanā: taṇhānivesanā ca diṭṭhinivesanā ca. Katamā taṇhānivesanā? Yāvatā taṇhāsaṅkhātena —pe— ayaṃ taṇhānivesanā. Katamā diṭṭhinivesanā? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi —pe— ayaṃ diṭṭhinivesanā. Panujja viññāṇan ti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, apuññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, etesu nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagatañca viññāṇaṃ nujja panujja nuda panuda jaha pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehī ’ti – etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ.

Bhave na tiṭṭhe ti – Bhavā ti dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo? Paṭisandhiko rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ, ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhave na tiṭṭhe ti nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamento kammabhave na tiṭṭheyya, paṭisandhike punabbhave na tiṭṭheyya, na santiṭṭheyyā ’ti – panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.

Tenāha bhagavā: “Yaṃ kiñci sampajānāsi (mettagūti bhagavā) uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe, etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

(Đức Thế Tôn nói: “Này Mettagū,) bất cứ điều gì mà ngươi tự mình nhận biết, bên trên, bên dưới, luôn cả bề ngang và khoảng giữa, ngươi hãy xua đi sự vui thích, sự chấp chặt, và tâm thức liên quan đến các pháp ấy; không nên trụ lại ở hữu.”

Evaṃvihārī sato appamatto bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.

An trú như vậy, có niệm, không xao lãng, vị tỳ khưu, trong khi sống, sau khi từ bỏ các vật đã được chấp là của ta, là vị hiểu biết, ngay tại nơi này, có thể dứt bỏ khổ đau, sanh, già, sầu muộn và than vãn.

1056. An trú vậy, chánh niệm,

Tỷ-kheo không phóng dật,

Sau khi bỏ sở hành,

Ðưa đến ngã, sở hữu.

Ðối với sanh và già,

Sầu muộn và than khóc,

Ở đây, biết được vậy,

Hãy từ bỏ đau khổ.

(Kinh Tập, chương V)

Evaṃvihārī sato appamatto ti – Evaṃvihārī ti nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagataviññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamento ’ti – evaṃvihārī. Sato ti catūhi kāraṇehi sato: kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento —pe— so vuccati sato. Appamatto ti sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttī anikkhittachando anikkhittadhuro appamatto kusalesu dhammesu, kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyyan ’ti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ —pe— paññākkhandhaṃ —pe— vimuttikkhandhaṃ —pe— vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anugaṇheyyan ’ti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu, kathāhaṃ abhiññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyyan ’ti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesū ’ti – evaṃvihārī sato appamatto.

Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitānī ti – Bhikkhū ti puthujjanakalyāṇako vā bhikkhu sekho vā bhikkhu. Caran ti caranto viharanto irīyanto vattento pālento yapento yāpento. Mamāyitānī ti dve mamattā: taṇhāmamattaṃ ca diṭṭhimamattaṃ ca. —pe— idaṃ taṇhāmamattaṃ. —pe— idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Taṇhāmamattaṃ pahāya diṭṭhimamattaṃ paṭinissajitvā mamatte jahitvā cajitvā pajahitvā pariccajitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvā ’ti – bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni.

Jātiṃ jaraṃ sokapariddavaṃ ca idheva vidvā pajaheyya dukkhan ti – Jātī ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jarā ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko. Soko ti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa —pe—. Paddarivan ti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa —pe—. Idhā ti imissā diṭṭhiyā —pe— imasmiṃ loke. Vidvā ti vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Dukkhan ti jātidukkhaṃ —pe— domanassupāyāsadukkhaṃ. Jāti jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhan ti vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī idheva jātiñca jarañca sokapariddavañca dukkhañca pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyyā ’ti – jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.

Tenāha bhagavā: “Evaṃvihārī sato appamatto bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca idheva vidvā pajaheyya dukkhan ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

“An trú như vậy, có niệm, không xao lãng,

vị tỳ khưu, trong khi sống, sau khi từ bỏ các vật đã được chấp là của ta,

là vị hiểu biết, ngay tại nơi này, có thể dứt bỏ khổ đau,

sanh, già, sầu muộn và than vãn.”

Etābhinandāmi vaco mahesino sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ, addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ tathā hi te vidito esa dhammo.

Tôi thích thú lời nói này của bậc đại ẩn sĩ, đã khéo được trình bày, thưa ngài Gotama, không liên quan đến mầm tái sanh, bởi vì đức Thế Tôn đương nhiên đã dứt bỏ khổ, bởi vì pháp này đã được ngài biết đúng theo bản thể. Mettagu:

1057. Con cảm thấy hoan hỉ,

Lời nói bậc Ðại sĩ;

Ðoạn tận được sanh y,

Ðược Ngài khéo tuyên thuyết.

Chắc chắn đức Thế Tôn,

Ðã đoạn tận đau khổ,

Vì pháp này được Ngài,

Rõ biết là như vậy.

(Kinh Tập, chương V)

Etābhinandāmi vaco mahesino ti – Etan ti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ. Abhinandāmī ti nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesino ti mahesi bhagavā mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esi gavesi pariyesīti mahesi. —pe— kahaṃ narāsabhoti mahesī ’ti – etābhinandāmi vaco mahesino.

Sukittitaṃ gotama nūpadhīkan ti – Sukittitan ti sukittitaṃ su-ācikkhitaṃ sudesitaṃ supaññapitaṃ supaṭṭhapitaṃ suvivaritaṃ suvibhajitaṃ su-uttānīkataṃ supakāsitan ’ti – sukittitaṃ.

Gotama nūpadhīkan ti upadhī vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhipahānaṃ upadhivūpasamaṃ upadhipaṭinissaggaṃ upadhipaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānan ’ti – sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ.

Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhan ti – Addhā ti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apannakavacanaṃ avatthānavacanametaṃ ‘addhā ’ti. Bhagavā ti gāravādhivacanametaṃ —pe— sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavā ’ti. Pahāsi dukkhan ti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pahāsi pajahi vinodesi byantīkarosi anabhāvaṃ gamesī ’ti – addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ.

Tathā hi te vidito esa dhammo ti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammo ’ti – tathā hi te vidito esa dhammo.

Tenāha so brāhmaṇo:

“Etābhinandāmi vaco mahesino sukittitaṃ gotama nūpadhīkaṃ, addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ tathā hi te vidito esa dhammo ”ti.

Vì thế, vị Bà-la-môn ấy đã nói rằng:

“Tôi thích thú lời nói này của bậc đại ẩn sĩ, đã khéo được trình bày, thưa ngài Gotama, không liên quan đến mầm tái sanh, bởi vì đức Thế Tôn đương nhiên đã dứt bỏ khổ, bởi vì pháp này đã được ngài biết đúng theo bản thể.”

Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya, taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ

appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya.

Và thưa bậc hiền trí, những người nào được ngài giáo huấn không ngừng nghỉ, những người ấy chắc chắn có thể dứt bỏ khổ đau. Vì thế, thưa bậc long tượng, sau khi gặp ngài, con[1] xin kính lễ ngài. Mong sao đức Thế Tôn sẽ giáo huấn con không ngừng nghỉ.

[1] Từ đoạn này trở đi, nhân xưng đại danh từ “tôi” của các vị Bà-la-môn sẽ được ghi là “con” theo ý kiến chủ quan của người dịch, nghĩ rằng đến lúc này, các vị Bà-la-môn đã có niềm tin với đức Phật nên có sự khiêm nhường hơn so với trước đây khi mới gặp (ND).

1058. Những vị ấy hãy đoạn,

Hãy từ bỏ đau khổ,

Những người ấy được Ngài

Thường thường dạy, giáo hóa.

Con xin đảnh lễ Ngài,

Hãy đến, bậc Long tượng,

Mong Thế Tôn thường hằng,

Giáo hóa dạy dỗ con.

(Kinh Tập, chương V)

Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhan ti – Te cāpī ti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Pajaheyyu dukkhan ti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ vyādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajaheyyuṃ vinodeyyuṃ byantīkareyyuṃ anabhāvaṃ gameyyun ’ti – te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ.

Ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyyā ti – Ye ti khattiye ca brāhmaṇe ca vesse ca sudde ca gahaṭṭhe ca pabbajite ca deve ca manusse ca. Tvan ti bhagavantaṃ bhaṇati. Munī ti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, —pe— saṅgajālamaticca so muni. Aṭṭhitaṃ ovadeyyā ti aṭṭhitaṃ ovadeyya sakkaccaṃ ovadeyya, abhiṇhaṃ ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyā ’ti – ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya.

Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgan ti – Tan ti bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmī ti kāyena vā namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi, dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi, sakkaromi garukaromi mānemi pūjemi. Sameccā ti samecca abhisamecca samāgantvā abhisamāgantvā sammukhā taṃ namassāmi. Nāgan ti nāgo ca bhagavā āguṃ na karotīti nāgo, na gacchatīti nāgo, na āgacchatīti nāgo. Kathaṃ bhagavā āguṃ na karotīti nāgo? Āgu vuccati pāpakā akusalā dhammā saṅkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jarāmaraṇīyā.

12. “Āguṃ na karoti kiñci loke (sabhiyāti bhagavā) sabbasaṃyoge visajja bandhanāni, sabbattha na  sajjatī vimutto nāgo tādī pavuccate tathattā ”ti. Evaṃ bhagavā āguṃ na karotīti nāgo.

12. (Đức Thế Tôn nói: “Này Sabhiya,) vị không làm bất cứ điều tội lỗi nào ở thế gian, sau khi tháo gở tất cả các sự ràng buộc (và) các sự trói buộc, không bám víu vào bất cứ nơi đâu, đã được giải thoát, vị tự tại, có bản thể như thế, được gọi là ‘bậc Long Tượng.’”

‘Đức Thế Tôn không làm điều tội lỗi’ là bậc long tượng – nghĩa là như vậy

Kathaṃ bhagavā na gacchatīti nāgo? Bhagavā na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi dhammehi sāyati nīyyati vuyhati saṃharīyati. Evaṃ bhagavā na gacchatī ’ti nāgo.

Kathaṃ bhagavā na āgacchatīti nāgo? Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena –anāgāmimaggena – arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Evaṃ [bhagavā ] na āgacchatīti nāgo ’ti – taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ.

Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyā ti appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya, sakkaccaṃ ovadeyya, abhiṇhaṃ ovadeyya, punappunaṃ ovadeyya, anusāseyyā ’ti – appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya.

Tenāha so brāhmaṇo:

“Te cāpi nūna pajaheyyu dukkhaṃ ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya, taṃ taṃ namassāmi samecca nāgaṃ ppeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyā ”ti.

Vì thế, vị Bà-la-môn ấy đã nói rằng:

“Và thưa bậc hiền trí, những người nào được ngài giáo huấn không ngừng nghỉ, những người ấy chắc chắn có thể dứt bỏ khổ đau. Vì thế, thưa bậc long tượng, sau khi gặp ngài, con xin kính lễ ngài. Mong sao đức Thế Tôn sẽ giáo huấn con không ngừng nghỉ.”

Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ, addhā hi so oghamimaṃ atāri

tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.

Vị Bà-la-môn nào mà ngươi có thể biết rõ là bậc đã đạt được sự hiểu biết, không còn vướng bận, không bị dính mắc ở dục và hữu, vị ấy đương nhiên đã vượt qua dòng lũ này, và đã vượt qua đến bờ kia, không còn trụ chắn (ô nhiễm), không còn nghi ngờ.

Thế Tôn:

1059. Vị Bà-la-môn nào,

Ðược thắng tri, có trí,

Không có sở hữu gì,

Không ái luyến dục hữu,

Chắc chắn vị như vậy,

Vượt qua bộc lưu này,

Ðã đến được bờ kia,

Không cứng cỏi không nghỉ.

(Kinh Tập, chương V)

Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā ti – Brāhmaṇo ti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo: sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti. Bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṅkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.

13. “Bāhetvā sabbapāpakāni (sabhiyāti bhagavā) vimalo sādhu samāhito ṭhitatto, saṃsāramaticca kevalī so asito tādī pavuccate sa brahmā.”

13. (Đức Thế Tôn nói: “Này Sabhiya,) sau khi loại trừ tất cả các điều ác, là người không còn vết nhơ, tốt lành, định tĩnh, có bản thân vững chãi, vị ấy đã vượt qua luân hồi, có sự toàn hảo, không nương nhờ, tự tại, vị ấy được gọi là Bà-la-môn.”

Vedagū ti vedo vuccati catusu maggesu ñāṇaṃ —pe— sabbavedamaticca vedagū so. Ābhijaññā ti abhijāneyya ājāneyya vijāneyya paṭivijāneyya paṭivijjheyyā ’ti – yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā.

Akiñcanaṃ kāmabhave asattan ti – Akiñcanan ti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ. Yassete kiñcanā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati akiñcano. Kāmā ti uddānato dve kāmā: vatthukāmā ca kilesakāmā ca. —pe— Ime vuccanti vatthukāmā. —pe— Ime vuccanti kilesakāmā. Bhavā ti dve bhavā: kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. —pe— ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo.

Akiñcanaṃ kāmabhave asattan ti akiñcanaṃ puggalaṃ kāmabhave ca asattaṃ alaggaṃ alaggitaṃ apaḷibuddhaṃ nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ visaṃyuttaṃ vimariyādīkatena cetasā viharantan ’ti – akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ.

Addhā hi so oghamimaṃ atārī ti – Addhā ti ekaṃsavacanaṃ –pe– avatthāpanavacanametaṃ ‘addhā ’ti. Oghan ti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Atārī ti atari uttari patari samatikkami vītivattayī ’ti – addhā hi so oghamimaṃ atāri.

Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho ti – Tiṇṇo ti kāmoghaṃ tiṇṇo, bhavoghaṃ tiṇṇo, diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, saṃsārapathaṃ tiṇṇo, uttiṇṇo nittiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivatto, so vutthavāso ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṅkiṇṇaparikho abbūḷhesiko niraggalo ariyo pannadhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturapasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitavā uttamapuriso paramapuriso paramappattipatto.

So neva ācināti na apacināti, apacinitvā ṭhito; neva pajahati na upādiyati, pajahitvā ṭhito; neva visineti na ussineti, visinetvā ṭhito; neva dhūpeti na sandhupeti, vidhupetvā ṭhito. Asekhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. –– Asekhena samādhikkhandhena —pe— paññākkhandhena —pe— vimuttikkhandhena —pe— vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādiyitvā ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito, kathaṃ samādāya ṭhito, muttipaṭisevanatāya ṭhito. Mettāya pārisuddhiyā ṭhito, karuṇāya —pe— muditāya —pe— upekkhāya pārisuddhiyā ṭhito, accantapārisuddhiyā ṭhito, atammayatāya pārisuddhiyā ṭhito, vimuttattā ṭhito, saṃtusitattā ṭhito, khandhapariyante ṭhito, dhātupariyante ṭhito, āyatanapariyante ṭhito, gatipariyante ṭhito, upapattipariyante ṭhito, paṭisandhipariyante ṭhito, bhavapariyante ṭhito, saṃsārapariyante ṭhito, vaṭṭapariyante ṭhito, antime bhave ṭhito, antime samussaye ṭhito, antimadehadharo arahā.

14. “Tassāyaṃ pacchimakoṭi – carimoyaṃ samussayo,jātimaraṇasaṃsāro – natthi tassa punabbhavo ”ti.

14. “Đối với vị ấy, đây là lần cuối cùng, thân xác này là sau chót, sự sanh tử luân hồi, việc sanh ra lần nữa không có đối với vị ấy.”

Tiṇṇo ca pāran ti pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. So pāragato pārappatto antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto so vutthavāso ciṇṇacaraṇo —pe— jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavo ’ti – tiṇṇo ca pāraṃ.

Akhilo ti rāgo khilo, doso khilo, moho khilo, kodho khilo, upanāho khilo —pe— sabbākusalābhisaṅkhārā khilā. Yassete khilā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati akhilo.

Akaṅkho ti dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā, dukkhanirodhagāmiṇiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā, pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā. Yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho saṃsayo anekaṃsagāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā thambhitattaṃ cittassa manovilekho. Yassete kaṅkhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati akaṅkho ’ti – tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.

Tenāha bhagavā: “Yaṃ brāhmaṇaṃ vedaguṃ ābhijaññā akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ, addhā hi so oghamimaṃ atāri tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

Vị Bà-la-môn nào mà ngươi có thể biết rõ là bậc đã đạt được sự hiểu biết, không còn vướng bận, không bị dính mắc ở dục và hữu, vị ấy đương nhiên đã vượt qua dòng lũ này, và đã vượt qua đến bờ kia, không còn trụ chắn (ô nhiễm), không còn nghi ngờ.”

Vidvā ca yo vedagū naro idha bhavābhave saṅgamimaṃ visajja, so vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmi.

Và người nào ở nơi này, có sự hiểu biết, là bậc đã đạt được sự hiểu biết, sau khi tháo gỡ sự quyến luyến này ở hữu và phi hữu, người ấy có tham ái đã được xa lìa, không còn phiền muộn, không có mong cầu, Ta nói rằng, người ấy đã vượt qua sanh và già.

1060. Người ấy sau khi biết,

Thông suốt được Thánh điển,

Không dính ái triền này,

Về hữu và phi hữu,

Vị ấy ly tham ái,

Không phiền lụy không cầu,

Ta nói rằng vị ấy,

Ðã vượt khỏi sanh già.

(Kinh Tập, chương V)

Vidvā ca yo vedagū naro idhā ti – Vidvā ti vidvā vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Yo ti yo yādiso —pe— devo vā manusso vā. Vedagū ti vedā vuccanti catusu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto lenagato lenappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagato ’ti vedagū, vedehi vā antagato ’ti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū: sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā – sīlabbataparāmāso – rāgo – doso – moho – māno vidito hoti. Viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇīyā.

15. “Vedāni viceyya kevalāni (sabhiyāti bhagavā) samaṇānaṃ yāni patthī brāhmaṇānaṃ sabbavedanāsu vītarāgo sabbaṃ vedamaticca vedagū so ”ti.

15. (Đức Thế Tôn nói: “Này Sabhiya,) vị đã hiểu rõ toàn bộ các loại kiến thức thuộc về các Sa-môn, thuộc về các Bà-la-môn, vị đã xa lìa sự luyến ái ở tất cả các cảm thọ, vị đã vượt qua mọi kiến thức, vị ấy là ‘bậc đã đạt được sự hiểu biết.”

Naro ti satto naro māṇavo poso puggalo jīvo jāgū jantu indagu hindagu manujo. Idhā ti imissā diṭṭhiyā –pe– imasmiṃ manussaloke ’ti – vidvā ca yo vedagū naro idha.

Bhavābhave saṅgamimaṃ visajjā ti – Bhavābhave ti bhavābhave kammabhave punabbhave, kāmabhave kammabhave kāmabhave punabbhave, rūpabhave kammabhave rūpabhave punabbhave, arūpabhave kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabhave, punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā. Saṅgā ti sattasaṅgā: rāgasaṅgo dosasaṅgo mohasaṅgo mānasaṅgo diṭṭhisaṅgo kilesasaṅgo duccaritasaṅgo. Visajjā ti saṅge vossajitvā vā visajja. Athavā, saṅge baddhe vibaddhe ābaddhe lagge laggite paḷibuddhe bandhane phoṭayitvā vā visajja, yathā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti, evameva saṅge vossajitvā visajja athavā saṅge baddhe vibaddhe ābaddhe lagge laggite paḷibuddhe bandhane phoṭayitvā vā visajjā ’ti – bhavābhave saṅgamimaṃ visajja.

So vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmī ti – Taṇhā ti rūpataṇhā –pe– dhammataṇhā, yassesā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati vītataṇho vigatataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo cattarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatī ’ti – so vītataṇho.

Anīgho ti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho —pe— sabbākusalābhisaṅkhārā nīghā. Yassete nīghā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati anīgho. Nirāso ti āsā vuccati taṇhā, yo rāgo sārāgo —pe— abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati nirāso. Jātī ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jarā ti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko.

So vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmī ti yo so vītataṇho ca anīgho ca nirāso ca so kho jātijarāmaraṇaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattayī ’ti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemī ’ti – so vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmi.

Tenāha bhagavā: “Vidvā ca yo vedagū naro idha bhavābhave saṅgamimaṃ visajja, so vītataṇho anīgho nirāso atāri so jātijaranti brūmī ”ti.

Vì thế, đức Thế Tôn đã nói rằng:

“Và người nào ở nơi này, có sự hiểu biết, là bậc đã đạt được sự hiểu biết, sau khi tháo gỡ sự quyến luyến này ở hữu và phi hữu, người ấy có tham ái đã được xa lìa, không còn phiền muộn, không có mong cầu, Ta nói rằng, người ấy đã vượt qua sanh và già.”

Saha gāthāpariyosānā —pe— “Satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī ”ti

Cùng với lúc kết thúc câu kệ ngôn, –nt– “Bạch ngài, đức Thế Tôn là bậc đạo sư của con, con là người đệ tử.”

Mettagūsuttaniddeso catuttho.

Diễn Giải Kinh Mettagū là thứ tư.